Avrupa Komisyonu, uzun süredir yayımlanması beklenen Sürdürülebilir Ürün İnisiyatifi’ni (Sustainable Products Initiative) 30 Mart 2022 tarihinde paylaştı. İnisiyatif, AB pazarındaki tüm ürünleri daha dayanıklı, yeniden kullanılabilir, onarılabilir, geri dönüştürülebilir ve enerji açısından verimli kısacası daha sürdürülebilir hale getirmeyi amaçlıyor. İnisiyatif ile ayrıca çevresel etkiler ve kaynak kullanımıyla ilgili zorluklar ele alınarak Avrupa’nın ürün politikasına yönelik yaklaşımı, döngüsellik gereksinimlerinin kapsamının daha geniş bir ürün yelpazesine taşınması yönünde yenileniyor.
Günlük hayatımızda çoğunlukla üretim ve tüketimin iklim ve çevre için ne anlama geldiğini düşünmeden hareket ediyoruz. Halbuki hammaddelerin çıkarılmasından üretime, nakliyeden kullanıma ve kullanım ömrünün sona ermesinden bertarafa kadar ürünler yaşam döngüleri boyunca önemli çevresel etkilere neden oluyor. Örneğin, küresel sera gazlarının yarısı ve biyoçeşitlilik kaybının yüzde 90’ı, hammaddelerin çıkarılması ve işlenmesi sürecinde oluşuyor.
Amaç sürdürülebilir ürünleri AB’de bir norm haline getirmek
Ürünlerin üretimi, dağıtımı ve tüketimi boyunca yol açtığı olumsuz çevresel etkileri tersine çevirmek için harekete geçen Avrupa Komisyonu, 30 Mart 2022 tarihinde Sürdürülebilir Ürün İnisiyatifi’ni yayımladı. Amacın sürdürülebilir ürünleri AB pazarında bir norm haline getirmek ve ürünlerin genel çevresel ve iklim etkilerini azaltmak olduğunu açıklayan Avrupa Komisyonu, ürünleri daha yeşil ve daha enerji verimli hale getirmek için halihazırda bazı sektörel AB kuralları olsa da iklim nötr, kaynak verimli ve döngüsel bir ekonomiye geçişi hızlandırmak ve çevresel sürdürülebilirlik konusunda uyumlaştırılmış kurallar belirlemek için daha geniş bir çerçeveye ihtiyaç olduğunu belirtiyor. Kirliliği ve kaynak kullanımını azaltarak çevresel faydalar sağlayacak olan İnisiyatif’in AB’nin kaynak bağımsızlığını artırarak mevcut jeopolitik şartlarda avantaj getirmesi de bekleniyor.
Sürdürülebilir Ürün İnisiyatifi’nin Tek Pazar’ı güçlendirerek AB’yi sürdürülebilirlik konusunda standart belirleyici yapacağını belirten Avrupa Komisyonu, İnisiyatif’in özellikle yeniden imalat, geri dönüşüm ve onarımda yenilik için ekonomik fırsatlar yaratacağını ekliyor: “İnisiyatif bakım, yeniden kullanım, geri dönüşüm, yenileme, onarım ve ikinci el satış alanlarında da istihdam yaratılmasını teşvik edecek. Bu tür faaliyetlerin ürün bertarafında düzenli depolama ya da yakma yöntemlerine göre 30 ila 200 kat daha fazla iş yarattığı tahmin ediliyor.”
Daha sürdürülebilir ürün için beş ana eylem
İnisiyatif kapsamında hedeflenen daha sürdürülebilir ve döngüsel ürünlere yönelik beş ana eylem ise şöyle sıralanıyor:
- Ekotasarım gereklilikleri yoluyla ürünleri daha yeşil, döngüsel ve enerji verimli hale getirmek
- Dijital Ürün Pasaportu uygulamaları yoluyla tüketicilerin ve tedarik zinciri aktörlerinin ürünlerin çevresel sürdürülebilirlikleri hakkında bilgi sahibi olmasını sağlamak
- Satılmayan ürünlerin imhasını önlemek
- Sürdürülebilir iş modellerini teşvik etmek
- Yeşil kamu alımlarına yönelik zorunlu kurallar belirlemek
Ürünlerin döngüselliği için yeni kriterler
AB’de on yılı aşkın bir süredir enerji ile ilgili ürünler için verimlilik kazanımlarını teşvik eden bir Ekotasarım Direktifi bulunuyor ve 30 Mart’ta yayımlanan İnisiyatif de bu Direktif ile aynı yaklaşımı takip ediyor. Avrupa Komisyonu’nun verilerine göre, sadece 2021’de mevcut Ekotasarım gereklilikleri sayesinde AB tüketicilerinin enerji faturalarında 120 milyar avro tasarruf edildi. Yeni teklif ise mevcut Ekotasarım Direktifini mümkün olan en geniş ürün yelpazesini kapsayacak ve ürünlerin uyması gereken gereksinimlerin kapsamını genişletecek şekilde yeniliyor. İnisiyatif ile yalnızca enerji verimliliği için değil aynı zamanda döngüsellik için de kriterler belirleniyor ve ürünlerin çevresel ve iklim ayak izinin azaltılması, daha fazla enerji ve kaynak bağımsızlığının sağlanması ve daha az kirliliğe yol açması hedefleniyor.
Tek Pazarı güçlendirmesi beklenen İnisiyatif’in her üye devlette farklı mevzuatlar şeklinde uygulanmaması ve özellikle yeniden imalat, bakım, geri dönüşüm ve onarımda yenilik ve istihdam yaratma konusunda fırsatlar oluşturması bekleniyor. İnisiyatif ayrıca elektronik ve ICT (Information and Communication Technology) ekipmanları, tekstil, mobilya, çelik, çimento ve kimyasal sektörlerindeki zararlı kimyasalları da yeniden ele alıyor. İnisiyatif kapsamında tüketicilerin raflardaki ürünlerin çevresel etkileri hakkında daha fazla bilgi sahibi olması ve daha sürdürülebilir seçimler yapması da hedefleniyor. Bu kapsamda yasal düzenlemelere tabi tüm ürünler için Dijital Ürün Pasaportu uygulamasının getirilmesi planlanıyor.
Sürdürülebilir Ürün İnisiyatifi hangi sektörleri kapsıyor?
İnisiyatif ara ürünler de dahil olmak üzere piyasaya arz edilen veya hizmete sunulan tüm fiziksel malları kapsayacak. İnisiyatif kapsamında olmayan birkaç sektör ise gıda, yem ve tıbbi ürünler sektörü olarak belirleniyor. Doğru önceliklerin şeffaf ve kapsayıcı bir şekilde belirlenmesini sağlamak için Avrupa Komisyonu’nun 2022’nin sonuna kadar seçilecek ürün kategorileri hakkında bir kamuoyu istişaresine başlaması bekleniyor. Komisyon tarafından yapılan ön araştırmada tekstil, mobilya, şilte, lastik, deterjan, boya, yağlayıcı gibi ürün kategorilerinin yanı sıra demir, çelik ve alüminyum gibi ara ürünlerin yüksek çevresel etkiye ve iyileştirme potansiyeline sahip olduğu belirlendi ve bu sektörlerin ilk çalışma planı için uygun adaylar olabileceği tahmin ediliyor.
Sürdürülebilir Ürün İnisiyatifi’nin bir özelliği de kuralların ürünlerin özelliklerine göre belirlenecek olması. Elektronik cihazlar veya tekstiller gibi ürünler arasında yeterli ortak noktaların bulunduğu durumlarda, aynı ürün gruplarını kapsayan kurallar belirlenebilecek. Kurallar belirlendikten sonra ise ürün ister AB’de üretilsin ister ithal olsun AB pazarındaki ürünlerle eşit kurallara tabi olacak.