Avrupa Birliği’nin zararlı kimyasal maddelerin kısıtlanmasına yönelik şimdiye kadarki en kapsamlı yeni yol haritasına göre, 12 bin toksik kimyasal yasaklanacak. Kanserler, hormon ve üreme bozuklukları, obezite, diyabet gibi hastalıklarla bağlantılı toksik maddeleri yasaklamak için tasarlanan yol haritasının, su şişeleri gibi ürünler için kullanılan sert plastiklerin içindeki alev geciktiricileri, PVC ve bisfenoller gibi kimyasalların tüm alt kategorilerini ve doğada bozunmaları çok uzun sürdüğü için “sonsuz kimyasallar” olarak bilinen PFA’ları da kapsaması planlanıyor.
Avrupa Komisyonu’nun 25 Nisan 2022 tarihinde yayımladığı “Kısıtlamalar Yol Haritası”nın Birliğin “Kimyasallar Stratejisi” kapsamındaki taahhütleri yerine getirmek için paydaşların gelecek çalışmalarına yönelik bir görünürlük sağlayacağını paylaşan Avrupa Komisyonu İç Pazardan Sorumlu Komisyon Üyesi Thierry Breton, yol haritasının şirketlerin ve diğer paydaşların yaklaşan olası kısıtlamalara daha iyi hazırlanmalarına imkân tanıyacağını vurguluyor. Çevreden Sorumlu Komisyon Üyesi Virginijus Sinkevicius ise kısıtlamaların insanların ve çevrenin en zararlı kimyasallardan bazılarına maruz kalmasını azaltmayı amaçladığını ve endüstriyel ürünlerde ve tüketici ürünlerinde geniş bir kullanım yelpazesini kapsadığını ekliyor.
AB’nin bugüne kadarki en büyük kimyasal yasağı
Avrupa Çevre Bürosu’nun (European Environmental Bureau, EEB) Kimyasallar Politikası Yöneticisi Tatiana Santos ise kısıtlamaların AB’nin şimdiye kadarki en büyük toksik kimyasal yasağını oluşturacağını vurguluyor: “Açıklanan kısıtlamalar zararlı kimyasallardan kaynaklı artan tehditle yüzleşmede yeni bir sayfa açıyor. Bu ‘büyük detoks’ üretilen hemen hemen tüm ürünlerin güvenliğini artırmayı ve okullarımızın, evlerimizin ve iş yerlerimizin kimyasal yoğunluğunu hızla düşürmeyi vaat ediyor. AB’nin sözlerini gerçek ve acil bir eyleme dönüştürmesinin tam zamanı.”
Bugün Avrupa’da tahminen 200 bin kimyasal kullanılırken küresel çapta kimyasal satışları 2000-2017 arasında iki kattan fazla artmış durumda. Satışların 2030 yılına kadar yeni bir rekor kırarak tekrar iki katına çıkması bekleniyor. Hacim açısından Avrupa’da üretilen kimyasalların dörtte üçünün tehlikeli olduğu biliniyor. Bilim insanları, bu yılın başında kimyasal kirliliğinin gezegen sınırını aştığını açıklarken Birleşmiş Milletler’in yeni bir araştırması kimyasal kirliliğinin Covid-19’dan daha fazla ölüme neden olduğunu ortaya koyuyor.
Toksik maddelerin karışımına günlük olarak maruz kalmanın, sağlık ve doğurganlıkla ilgili tehditleri artırmasının yanı sıra böcek, kuş ve memeli popülasyonlarının çöküşüyle de bağlantılı olduğu biliniyor. Günümüzde insanlarda büyükanne ya da büyükbabalarımızda bulunmayan 700 kadar endüstriyel kimyasal var ve artık doktorlar çağımızın bebeklerini “önceden kirlenmiş” (pre-polluted) olarak tanımlamayı tercih ediyor.
Her 1,4 saniyede endüstriye yeni bir kimyasal giriyor
Araştırmalara göre Avrupalıların yüzde 84’ü ürünlerdeki kimyasalların sağlık üzerindeki etkisinden ve yüzde 90’ı da çevre üzerindeki etkisinden endişeli. Yeni yol haritasından önce AB, kimyasalları tek tek ele alarak düzenliyordu ancak her 1,4 saniyede endüstriye yeni bir kimyasalın girdiği düşünüldüğünde bu yaklaşım yetersiz kalıyordu. Birlik, son 13 yılda yaklaşık 2 bin tehlikeli kimyasalı yasakladı ama bu kısıtlamalar da kozmetik ve oyuncak gibi belirli sektörlerle sınırlı kalıyordu. Yeni kısıtlamalarla değişen şeylerden biri ise örneğin aynı kimyasalların sadece oyuncak ya da kozmetikte değil, daha büyük bir ürün grubu olan çocuk bakım ürünlerinde de yasaklanacak olması. Bu kapsamda EEB’nin tahminlerine göre 2030 yılına kadar yaklaşık 5 bin ila 7 bin kimyasalın yasaklanması söz konusu olabilir.
Kısıtlamalar kapsamında yasaklanması hedeflenen kimyasallar arasında gıdayla temas eden malzemelerdeki maddeler, tek kullanımlık bebek bezleri ve çocuk oyun alanları için kullanılan granüllerdeki PAH’lar (polisiklik aromatik hidrokarbon) da yer alıyor. Sanayiciler, kısıtlamaların bir dizi sentetik madde içeren güneş kremleri ve parfümler gibi ürünleri de etkileyebileceğini öne sürerken kozmetiklerin yanı sıra boyalar, temizlik ürünleri, yapıştırıcılar ve böcek ilaçlarının da kısıtlamalar kapsamında yer alabileceği düşünülüyor.
Cefic (The European Chemical Industry Council – Avrupa Kimya Endüstrisi Konseyi) tarafından yapılan bir araştırma, yeni yasakların kimyasallar sektörünün yıllık yaklaşık 500 milyar avroluk cirosunun dörtte birinden fazlasını olumsuz etkileyebileceğini gösteriyor. Grubun sözcüsü Heather Kiggins, kısıtlamalardan bazılarının endüstri ve mal tedarik zincirleri üzerinde de önemli bir etkiye sahip olabileceğine dikkat çekiyor. Bu kapsamda kimyasallar endüstrisinin yasaklara yaklaşımı, daha dar hedefli ve daha güvenli alternatif ürünler geliştirmeye yardımcı olacak teşviklerin ve ithalat kontrollerinin artırılmasına daha yakın.