Raymond Zhong, The New York Times’taki yazısında Dünya’nın ısınmasının, doğal dünyada tersine çevrilmesi zor olan kapsamlı değişiklikleri tetikleyebileceğine işaret ediyor.
Şu anda, her günün her anında, biz insanlar Dünya’nın iklimini yavaş yavaş yeniden yapılandırıyoruz. Daha sıcak yazlar ve daha yağışlı fırtınalar. Daha yüksek denizler ve daha şiddetli orman yangınları. Evlerimize, toplumlarımıza ve çevremizdeki çevreye yönelik bir dizi tehdide karşı kadranın istikrarlı, yukarı doğru dönüşü… Ayrıca iklimi daha da büyük bir şekilde değiştiriyor olabiliriz.
Son 20 yıldır, bilim insanları, karbon emisyonlarının neden olduğu ısınmanın çöküşe doğru itebileceği doğal dünyadaki büyük sistemler hakkında alarm veriyorlar. Bu sistemler o kadar geniştir ki, sıcaklıklar yükselse bile bir şekilde dengede kalabilirler. Ama sadece bir noktaya kadar. Bilim insanları, gezegeni belirli seviyelerin ötesine ısıttığımızda, bu dengenin kaybolabileceğini söylüyor.
Etkiler kapsamlı ve tersine çevrilmesi zor olacaktır. Bir kadranın çevrilmesi gibi değil, bir anahtarın çevrilmesi gibi. Kolayca geri çevrilemeyecek bir şey.
Mercan resiflerinin toplu ölümü
Mercanlar hayalet gibi beyaza döndüğünde, mutlaka ölmezler ve resifleri mutlaka sonsuza dek yok olmaz. Sudaki çok fazla ısı, mercanların dokularının içinde yaşayan simbiyotik algleri dışarı atmasına neden olur. Koşullar düzelirse, bu beyazlatmadan kurtulabilirler. Zamanla, resifler geri dönebilir.
Dünya ısındıkça, ara sıra ortaya çıkan beyazlatmalar normal beyazlatma hâline geliyor. Hafif beyazlatma şiddetli beyazlatmaya dönüşmektedir. Bilim insanlarının son tahminleri korkunç. İnsanlık küresel ısınmayı dizginlemek için hızla hareket etse bile, bugünün resif oluşturan mercanlarının yüzde 70 ila yüzde 90’ı önümüzdeki yıllarda ölebilir. Bunu yapmazsak, sonuç yüzde 99 veya daha fazla olabilir.
Bir resif, mercanları ağartmaya ve ölmeye başlayana kadar sağlıklı görünebilir. Sonunda, bir mezarlığa dönüşür. Bu mutlaka resif oluşturan mercanların neslinin tükeneceği anlamına gelmez. Daha sert olanlar ceplerde dayanabilir. Ancak bu canlıların desteklediği canlı ekosistemler tanınmaz hâle gelecektir. Yakın zamanda geri sıçrama yok, mercanların bugün yaşadığı yerlerde değil, herhangi bir ölçekte değil. Ne zaman olabilir: Zaten devam ediyor olabilir.
Permafrost’un ani çözülmesi
Dünyanın soğuk yerlerinin altındaki toprakta, uzun süre önce ölmüş bitki ve hayvanların birikmiş kalıntıları, şu anda atmosferde bulunan miktarın kabaca iki katı olan çok fazla karbon içerir. Isı, orman yangınları ve yağmurlar donmuş toprağı çözüp dengesizleştirirken, mikroplar işe koyulur ve bu karbonu karbondioksit ve metana dönüştürür. Bu sera gazları ısıyı, yangını ve yağmuru daha da kötüleştirir ve bu da çözülmeyi yoğunlaştırır.
İklimimizdeki bu geniş, kendinden tahrikli değişimlerin çoğu gibi, permafrost çözülmesini tahmin etmek de karmaşıktır. Batı Kanada’da, Alaska’da, Sibirya’da geniş alanlar zaten donmuş durumda. Ancak geri kalanının ne kadar çabuk çözülebileceği, bunun küresel ısınmaya ne kadar katkıda bulunacağı, karbonun ne kadarının orada sıkışıp kalabileceği, çünkü çözülmenin üzerine yeni bitki örtüsünün filizlenmesine neden olabileceği; bunların hepsini tespit etmek zor. California Institute of Technology’de iklim bilimcisi olan Tapio Schneider, “Bu şeyler çok belirsiz olduğu için, bunun hakkında konuşmama ya da olasılığı reddetmeme konusunda bir önyargı var” dedi. “Bence bu bir hata. Yakın gelecekte meydana gelme olasılığı nispeten küçük olsa bile, riskleri araştırmak hâlâ önemlidir.” Ne zaman olabilir: Zamanlama bir yerden bir yere değişecektir. Küresel ısınma üzerindeki etkiler bir asırdan fazla veya daha fazla birikebilir.
Grönland buzunun çöküşü
Dünya’nın kutuplarını kaplayan devasa buz tabakaları, bir buz küpünün eridiği gibi erimiyor. Büyüklükleri ve geometrik karmaşıklıkları nedeniyle, buzun kütlesini ne kadar çabuk döktüğünü ve yükselen okyanuslara ne kadar katkıda bulunduğunu şekillendiren bir dizi faktör vardır. Bu faktörler arasında, bilim insanları özellikle kendi başlarına beslenmeye başlayabilecek ve erimenin durdurulması çok zor bir şekilde hızlanmasına neden olabilecek faktörlerden endişe duyuyorlar. Grönland’da sorun yüksekliktir.
Buzun yüzeyi yüksekliğini kaybettikçe, daha fazlası daha sıcak havaya maruz kalarak daha yumuşak bir yükseklikte oturur. Bu daha da hızlı erimesini sağlar. Bilim insanları, jeolojik kanıtlardan, Grönland’ın büyük bölümlerinin daha önce buzsuz olduğunu biliyorlar. Ayrıca, başka bir büyük erimenin sonuçlarının dünya çapında yankılanabileceğini ve okyanus akıntısı kum yağışlarını tropik bölgelere ve ötesine etkileyebileceğini de biliyorlar. Ne zaman olabilir: Geri dönüşü olmayan erime bu yüzyılda başlayabilir ve yüzlerce, hatta binlerce yıl boyunca ortaya çıkabilir.
Batı Antarktika buzulunun parçalanması
Grönland’dan dünyanın diğer ucunda, Batı Antarktika’nın buzu, ılık sudan ziyade ılık hava tarafından daha az tehdit altındadır. Birçok Batı Antarktika buzulu denize akar, bu da alt kısımlarının okyanus akıntıları tarafından sürekli yıkanmaya maruz kaldığı anlamına gelir.
Su ısındıkça, bu yüzen buz rafları, özellikle deniz tabanında oturdukları yerde, aşağıdan erir ve zayıflar. Zor bir pozda duran bir dansçı gibi, raf da ayağını kaybetmeye başlar. Onu geride tutmak için daha az yüzen buzla, kıtanın iç kısmından daha fazla buz okyanusa kayacaktır. Sonunda, su kenarındaki buz kendi ağırlığını taşıyamayabilir ve parçalara ayrılabilir.
Batı Antarktika buz tabakası muhtemelen daha önce, Dünya’nın derin geçmişinde çöktü. Bugünün buzunun aynı kaderi yaşamaya ne kadar yakın olduğu, bilim insanlarının hâlâ anlamaya çalıştıkları bir şey.
Kutup bölgelerini inceleyen New York Üniversitesinden bilim insanı David Holland, “Dünyanın kıyı şeridinin geleceğini düşünürseniz, hikâyenin yüzde 50’si Antarktika’nın erimesi olacak” dedi. Yine de, kıtanın buzunun nasıl parçalanabileceğini anlamak söz konusu olduğunda, “Sıfır Günü’ndeyiz”. Ne zaman olabilir: Grönland’da olduğu gibi, buz tabakası bu yüzyılda geri dönüşü olmayan bir şekilde geri çekilmeye başlayabilir.
Batı Afrika musonunda ani değişim
Yaklaşık 15.000 yıl önce Sahra yeşile dönmeye başladı. Bu Dünya’nın yörüngesindeki küçük değişimler Kuzey Afrika’nın her yaz daha güneşli olmasına neden olduğunda başladı. Bu, toprağı ısıttı, rüzgârların değişmesine ve Atlantik üzerinden daha nemli hava çekmesine neden oldu.
Nem, otları besleyen ve bazıları Hazar Denizi kadar büyük olan gölleri dolduran muson yağmuru olarak düştü. Hayvanlar gelişti: filler, zürafalar, ataların sığırları. Test edilen döneme ait gravürler ve kaya resimleri olarak insanlar da öyle. Sadece yaklaşık 5.000 yıl önce bölge, bugün bildiğimiz sert çöle geri döndü. Bilim insanları şimdi Sahra’nın çağlar boyunca kurak ve nemli, çorak ve ılıman arasında birkaç kez değiştiğini anlıyorlar. Batı Afrika musonunun bugünkü ısınmaya tepki olarak nasıl değişebileceği veya yoğunlaşıp yoğunlaşmayacağı konusunda daha az eminler. (Adına rağmen, bölgenin musonu Doğu Afrika’nın bazı bölgelerine de yağmur yağdırıyor.) Ne olursa olsun, birçok insanın beslenmesinin ve geçim kaynaklarının gökyüzüne bağlı olduğu dünyanın bir bölgesi için çok önemli olacak. Ne zaman olabilir: Tahmin etmesi zor.
Amazon yağmur ormanlarının kaybı
Yüzlerce yerli topluluğa, milyonlarca hayvan ve bitki türüne ve 400 milyar ağaca ev sahipliği yapmasının yanı sıra; henüz keşfedilmemiş, isimlendirilmemiş ve tanımlanmamış sayısız başka canlıyı içermesinin yanı sıra; ve aksi takdirde gezegeni ısıtabilecek bol miktarda karbon depolamanın yanı sıra, Amazon yağmur ormanları başka bir büyük rol oynamaktadır.
Yaşayan, çalkantılı, nefes alan bir hava motorudur. Tüm bu ağaçların birleşik nefes alışverişleri, nemli yağ bulutlarına yol açar. Bu nem düştüğünde bölgenin gür ve ormanlık kalmasına yardımcı olur. Ancak şimdi, çiftçiler ağaçları kesiyor ve küresel ısınma orman yangınlarını ve kuraklıkları kötüleştiriyor.
Bilim insanları, ormanın çok fazla bir kısmı gittiğinde, bu yağmur makinesinin parçalanabileceğinden ve ormanın geri kalanının kurumasına ve çimenli savana dönüşmesine neden olabileceğinden endişe ediyorlar. Araştırmacılar, 2050 yılına kadar, bugünkü Amazon ormanlarının yarısının büyük bir kısmının bu tür bir bozulmaya maruz kalma riski altında olabileceğini tahmin ediyor. Ne zaman olabilir: İnsanların kalan ormanı ne kadar hızlı kestiğine veya koruduğuna bağlı olacaktır.
Atlantik akıntılarının kapatılması
Afrika’nın batı kıyılarından Atlantik Okyanusu’nu geçen, Karayipler’i dolaşıp tekrar aşağı inmeden önce Avrupa’ya doğru yükselen devasa bir deniz suyu döngüsü, dünyanın büyük bir kısmı için sıcaklıkları ve yağışları belirler. Daha tuzlu, daha yoğun su okyanusun derinliklerine batarken, daha taze, daha hafif su yükselir ve bu konveyör bandının dönmesini sağlar. Ancak şimdi, Grönland’ın eriyen buzu, Kuzey Atlantik’i muazzam yeni tatlı su akışlarıyla doldurarak bu dengeyi bozuyor.
Bilim insanları, motorun çok fazla yavaşlaması durumunda, Avrupa ve tropik bölgelerdeki milyarlarca insan için hava koşullarını altüst ederek durabileceğinden korkuyorlar. Bilim insanları, hantal bir isimle anılan bu akımlarda bir yavaşlama belirtisi gördüler: Atlantik Meridyen Devrilme Dolaşımı veya AMOC. Zor olan kısım, bir yavaşlamanın ne zaman bir çöküşe dönüşebileceğini tahmin etmektir.
Münih Teknik Üniversitesi ve Potsdam İklim Etkisi Araştırma Enstitüsünde iklim bilimcisi olan Niklas Boers, “Şu anda verilerimiz ve kayıtlarımız çok sınırlı” diyor. “Yine de, bir şeyden emin olmak için yeterince şey biliyoruz”, diyor Dr. Boers: “Atmosferdeki her gram ek CO2 ile, devrilme olaylarının olasılığını artırıyoruz.” Emisyonları azaltmak için “ne kadar uzun süre beklersek”, “tehlikeli bölgeye o kadar derin dalarız”. Ne zaman olabilir: Tahmin etmesi çok zor.